Co „Harry Potter” i „Władca Pierścieni” zawdzięczają mitologii? Michel Piquemal, autor „Bajek filozoficznych”, zaprasza do krainy mitów greckich, leżących u podstaw naszej europejskiej cywilizacji.

„Mitologia nie uczy moralności opartej na zakazie, grzechu i winie, lecz moralności opartej na wartościach”.

Jean-Pierre Vernant

„Prometejski czyn”, „ikarowy lot”, „syzyfowa praca” i inne frazeologizmy zaczerpnięte z mitologii są dowodem na to, że dawne wierzenia Greków wciąż zasilają nasz język. Michel Piquemal, doktor nauk humanistycznych, w opowieściach o bogach i bohaterach dostrzega jednak przede wszystkim uniwersalne scenariusze odwiecznych ludzkich sytuacji i niewyczerpane źródło życiowej mądrości. Herosi służą nam za wzór postępowania, a monstrualne istoty, z którymi się mierzą, symbolizują wszystkie trudności, jakie musimy w życiu pokonać:

„Kiedy Orfeusz zstępuje do Podziemi w poszukiwaniu zmarłej Eurydyki, jest to przedstawienie naszego własnego buntu wobec śmierci bliskiej nam osoby. Dzięki temu lustrzanemu odbiciu pojmujemy, że nie sposób uniknąć żałoby i jej bolesnej, choć koniecznej akceptacji. Kiedy Perseusz, Herakles czy Tezeusz stawiają czoło potworom, oglądamy przedstawioną niczym w teatrze nie tylko odwieczną walkę człowieka z siłami przyrody, lecz także z pierwiastkiem zwierzęcym i złem, które są obecne w nim samym”.

Mity są katalogiem norm postępowania. Pokazują, że prawa zostały ustanowione nie bez powodu i ostrzegają przed konsekwencjami ich naruszania. Mają również głęboki wymiar psychologiczny, ponieważ mówią nam o rzeczach leżących u podstaw życia ludzkiego: „o namiętności miłosnej, śmierci, żądzy, władzy, zazdrości, nienawiści i miłości rodzicielskiej, pragnieniu nieśmiertelności”.

Michel Piquemal w zajmujący i przystępny sposób przybliża treść znanych mitów, by następnie oświetlić je z różnych – czasem bardzo zaskakujących – perspektyw (nie przyszłoby mi na przykład do głowy, by w micie o królu Midasie dopatrywać się ekologicznego przesłania). Piquemal łączy mit o Syzyfie z filozofią Alberta Camusa, a historia Tantala jest dla niego metaforą współczesnego społeczeństwa konsumpcyjnego, w którym „porywani nieustannie przez wir zmiennych pragnień stajemy się niezdolni do ich zaspokojenia”. Ikar to symbol człowieka usiłującego, pomimo ryzyka, jakie się z tym wiąże, wyzwolić się ze swych ograniczeń, a powodujące nim szalone pragnienie jest tym samym, które popchnęło ludzi nauki do dokonywania odkryć, często równie niebezpiecznych i ryzykownych (Maria Skłodowska-Curie umarła z powodu promieniowania, którego tajemnice pragnęła zgłębić).

„Lecz człowiek taki właśnie jest. Kiedy widzi górę, zastanawia się zawsze, co się za nią znajduje”.

Druga część „Bajek filozoficznych” poświęcona jest miłości, która zajmuje centralne miejsce w wielu mitach. Historia zapatrzonego w siebie Narcyza w dzisiejszych czasach staje się znowu bardzo aktualna. Konsumpcyjne społeczeństwo skłania nas do tego, abyśmy byli indywidualistami i egoistami, schlebia naszej próżności, podkreślając, że jesteśmy najlepsi i należy nam się wszystko, co najlepsze: najlepsze kosmetyki, najnowsze samochody, markowe produkty:

„Kiedy człowiek jest zapatrzony w siebie – nazywamy to narcyzmem – zatraca się, gubi, pogrąża, nie istnieje. Bo tym, co sprawia, że istniejemy, jest spojrzenie innych oraz więzi, jakie z nimi tworzymy”.

Nie urodziliśmy się konsumentami, a miłość nie jest towarem, który można kupić, ani też „prostakiem, który myśli tylko o zaspokojeniu pożądania”. Mit o Erosie i Psyche łączy w nierozerwalną całość miłość i duszę, podkreślając znaczenie emocjonalnych więzi:

„Bo czym byłaby miłość, gdyby nie łączyła z fizyczną przyjemnością emocji naszych dusz?”

Michel Piquemal przybliża czytelnikowi mity raczej powszechnie znane, ale nie o przypomnienie ich treści tu chodzi: autor „Bajek filozoficznych” uświadamia nam, że dawne opowieści o bogach i bohaterach wciąż pozostają aktualne, gdyż odtwarzają nasze – niezmienne od stuleci – lęki, marzenia, wątpliwości i nadzieje. Bez względu na to, czy interpretacje Piquemala (często dość subiektywne) przypadną nam do gustu, nie ulega najmniejszej wątpliwości, że lektura mitów dostarcza wielu tematów do przemyśleń, a powiązanie ich treści ze współczesnym życiem może młodych czytelników do tejże lektury zachęcić.